Dom Wydawniczy Bellona - Historyczne Bitwy - Warszawa.1920,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
WSTĘP
Opracowanie graficzne serii: Jerzy Kępkiewicz
Ilustracja na okładce: Zdzisław Byczek
Redaktor: Barbara Kosiorek-Dulian
Redakcja map: Maria Stępniowska
Redaktor techniczny: Maria Braszczyk
Korekta: Beata Jankowska
Bitwa warszawska zalicza się do największych starć zbrojnych
w dziejach oręża polskiego. Decydowała nie tylko o wyniku
prowadzonej wojny, ale o losach narodu polskiego, który dopiero
co uwolnił się od ponad wiekowej niewoli i który stanął przed
realną groźbą kolejnego zniewolenia oraz narzucenia siłą nie
chcianego systemu społeczno-politycznego. Bitwa ma także wy-
miar europejski. Porównywana być może tylko z takimi sław-
nymi zwycięstwami oręża polskiego, jak bitwa pod Grunwaldem
i pod Wiedniem. Te wszystkie trzy bitwy decydowały o przy-
szłych losach kontynentu. Bitwa grunwaldzka zahamowała eks-
pansję germańską na wschód, pod Wiedniem została złamana
potęga turecka, a pod Warszawą pokrzyżowane plany bolszewi-
ków eksportu rewolucji na zachód Europy.
Wybitny dyplomata brytyjski, ambasador tego kraju w Berlinie
i jednocześnie szef specjalnej misji wysłanej do Polski, bezpośre-
dni obserwator bitwy o Warszawę, Edgar Vincent wicehrabia
d'Abernon, określił ją jako „osiemnastą decydującą bitwę w dzie-
jach świata" pisząc m.in.: ,,[...] Założenie niniejszej książki
oparte jest na przekonaniu, iż w roku 1920 stoczona i wygrana
została bitwa równej doniosłości dla całego świata, a nie mniej
decydująca od Sedanu i Marny, przez swoje znaczenie dla
kultury, wiedzy, religii i politycznego rozwoju ludzkości" '.
Nie ulega najmniejszej wątpliwości, po analizie już częściowo
dostępnej dokumentacji rosyjskiej, że rozgromienie wojsk pol-
©Copyright by Lech Wyszczelski, Warszawa 1995
ISBN 83-11-08399-1
1
E. Vincent wicehrabia d'A b e r n o n,
Osiemnasta decydująca bitwa
w dziejach świata pod Warszawą 1920 r.,
Warszawa 1990, S. 13.
skich pod Warszawą jednoznaczne z zajęciem całej Polski ozna-
czałoby narzucenie Polakom obcego i nie chcianego systemu
bolszewickiego. Oznaczałoby ponowne zniewolenie narodowe
i społeczne, okrojenie terytorialne i sprowadzenie do roli repub-
liki rad kierowanej z Moskwy.
Międzynarodowe znaczenie bitwy warszawskiej polega na
tym, że cele strategiczne Rosji Radzieckiej wybiegały znacznie
poza doprowadzenie do militarnego rozgromienia Polski. Bol-
szewicy uznali bowiem, że w 1920 r. są już na tyle silni, by
przystąpić do realizacji głównego celu strategicznego - rewolucji
światowej. Porażka militarna Wojska Polskiego w bitwie war-
szawskiej jednoznaczna z klęską militarną Polski umożliwiłaby
Armii Czerwonej eksport rewolucji na zachód Europy. Wice-
hrabia d'Abernon pisał w tej kwestii: ,,[...] Zasadnicze znaczenie
polskiego zwycięstwa nie ulega najmniejszej wątpliwości; gdyby
wojska sowieckie przełamały opór armii polskiej i zdobyły
Warszawę, wówczas bolszewizm ogarnąłby Europę Środkową,
a, być może, przeniknąłby i cały kontynent"
2
. Wśród współczes-
nych historyków przeważa pogląd, że z pewnością we władanie
komunistów dostałaby się cała Europa.
Zagrożenie, jakie dla narodu polskiego niosła porażka w walce
z Armią Czerwoną, spowodowało, że w zmaganiach na przedpo-
lach Warszawy ścierało się nie tylko regularne wojsko, ale także
tysiące ochotników, całe społeczeństwo zaś nie szczędziło wspar-
cia materialnego i moralnego. Bez tego poparcia trudno byłoby
liczyć na zwycięstwo. Nie było ono także darem sił nadprzyro-
dzonych, lecz opierało się na wymiernym czynniku materialnym.
Okupione zostało tysiącami poległych, dziesiątkami tysięcy ran-
nych i chorych.
W bitwie warszawskiej uczestniczyło czynnie lub biernie nie-
mal całe społeczeństwo polskie. Ucichły na ten czas swary
i waśnie partyjne. W Rządzie Obrony Narodowej skupili się
przedstawiciele wszystkich liczących się partii politycznych. Po
raz pierwszy i ostatni stanowiska ministerialne piastowali i naj-
wyższe funkcje państwowe pełnili jednocześnie Józef Piłsudski
i Roman Dmowski - wielcy antagoniści polityczni.
Strona polska przygotowała i prowadziła bitwę w niezwykle
trudnym położeniu operacyjnym. Po porażkach na Ukrainie i Bia-
łorusi Wojsko Polskie nieprzerwanie cofało się na całym froncie
wschodnim. Na północy, tam gdzie nacierał rosyjski Front Za-
chodni Michaiła Tuchaczewskiego, położenie militarne było
szczególnie trudne. Tu przeciwnik faktycznie prowadził pościg,
a Polacy nie byli w stanie ustabilizować frontu na żadnej
z wyznaczonych rubieży.
Zadaniem Piłsudskiego jako Naczelnego Wodza było nie
tylko powstrzymanie dotąd nie przerwanego pochodu frontu
Tuchaczewskiego, ale takie przegrupowanie wojsk, zasilenie
zdziesiątkowanych dywizji posiłkami, pobudzenie ducha wal-
ki, by były one zdolne do największego wysiłku i stoczenia
walnej bitwy.
Polacy wybrali bardzo ryzykowny, ale jak się okazało
jedynie słuszny wariant rozegrania bitwy. Postanowili stoczyć
bitwę obronno-zaczepną. W związku z tym skierowano do
niej większość wojsk zakładając z góry bierną obronę Galicji
Wschodniej i Lubelszczyzny. Przebieg bitwy potwierdził traf-
ność wyboru tej koncepcji.
Bitwa warszawska trwała od 13 do 25 sierpnia 1920 r.
i składała się z trzech faz: obrony przedmościa warszawskiego
i linii Wisły, Wkry i częściowo Narwi (13-15 sierpnia), ofen-
sywy znad Wieprza i wypierania przez polską 5 Armię przeciw-
nika za Narew (16-18 sierpnia), pościgu oraz próby osaczenia
i rozbicia przez 5 Armię rosyjskiej 4 Armii (19-25 sierpnia).
Mimo ogromnego znaczenia dla dziejów narodowych bitwa
warszawska nie doczekała się jeszcze monografii. Nie ukazała
się ani w okresie międzywojennym, ani na uroczyście ob-
chodzoną siedemdziesiątą rocznicę. Trudno bowiem za tako-
we uznawać niewielkie objętościowo i o charakterze popular-
nym opracowania pióra Marka Tarczyńskiego
3
czy Janusza
Odziemkowskiego
4
. Lukę tę w pewnym stopniu wypełniają
M. Tarczyński,
Cud nad Wisłą. Bitwa warszawska 1920 r.,
War-
szawa 1990.
J. Odziemkowski,
Bitwa warszawska 1920 roku,
Warszawa 1990,
i t e g o ż
15 wiorst od Warszawy
-
Radzymin 1920,
Warszawa 1990.
2
Tamże,
s. 17-18.
kowskiego
8
, Franciszka Latinika
9
, Maxime Weyganda
1
0
i Ed-
gara Vincenta wicehrabiego d'Abernona
u
.
Ze źródeł drukowanych fundamentalne znaczenie dla tema-
tu mają
Studia operacyjne z historii wojen polskich
1918-1921,
a zwłaszcza t. II, cz. 1 i 2
n
oraz
Studia taktyczne
z historii wojen polskich 1918-1921,
t. XIII,
Bój na przed-
mościu Warszawy w sierpniu 1920 r.
B
, praca zbiorowa pt.
Zwycięstwo 1920. Warszawa wobec agresji bolszewickiej
u
'.
Za cenną uznać należy inicjatywę redakcji „Wojskowego
Przeglądu Historycznego" wydania drukiem podstawowych
dokumentów operacyjnych związanych z bitwą warszawską
15
.
Prace nad odtworzeniem bitwy warszawskiej są czaso-
chłonne ze względu na wielkie rozproszenie źródeł. Na szczę-
ście zachowało ich się dość wiele w różnych zespołach
archiwalnych, ale nie są uporządkowane i opracowane. Więk-
szość zespołów archiwalnych do dziś nie ma stałych sygnatur.
Bitwa warszawska w historiografii rosyjskiej znajduje nie-
wiele miejsca. Problematyka zarówno tej bitwy, jak i całej
wojny 1919- 1920, poza latami dwudziestymi, nie była podej-
mowana przez historyków rosyjskich. Z opublikowanych prac
najwięcej jest autorstwa uczestników zmagań, a mianowicie:
Michaiła Tuchaczewskiego
I6
, G. D. Gaja " i Witowta Putny
1
8
oraz ich zwierzchników: Lwa Trockiego
19
, Siergieja Kamie-
niewa
20
. Ze źródeł drukowanych wymienić należy
Dyrektywy
Głównodowodzącego Armią Czerwoną
21
i
Dyrektywy Dowód-
ców Frontów
22
.
Ich wartość obniża wybiórczy charakter pre-
zentowanych dokumentów. Z opracowań monograficznych
najwięcej materiału faktograficznego zawierają prace Nikołaja
Kakurina i W. Mielikowa
2
3
oraz Borisa Szaposznikowa
24
.
Historiografia europejska bitwy warszawskiej jest dość
skromna. Najwięcej opracowań wydali Francuzi
25
, pojedyn-
cze zaś prace ukazały się w Wielkiej Brytanii
2
6
i Niem-
czech
27
.
1
6
M. N. Tuchaczewski,
Pisma wybrane,
t. I, Warszawa 1966.
1
7
G. D. G a j,
Na Warszawu. Dejstwa 3 konnogo korpusa na zapadnom
5
J. P i ł s u d s k i,
Rok 1920,
Warszawa 1924 i 1990.
6
W. Sikorski,
Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny
1920 roku,
Lwów 1928, Warszawa 1991.
7
L. Żeligowski,
Wojna w roku 1920. Wspomnienia i rozważania,
Warszawa 1930 i 1990.
8
M. Słowikowski,
Bój
w obronie Warszawy. Śmierćks. I. Skorupki,
Londyn 1964.
9
F. Latinik,
Bój o Warszawę. Rola wojskowego gubernatora i 1-ej
armii w bitwie pod Warszawą w 1920 r.,
Bydgoszcz 1931.
1
0
Vincent wicehrabia d'Ab ern o n,
op. cit.
fronte. Ijul-avgust 1920 g.,
Moskwa 1928.
1
8
W. K. Putna,
K'Wisle i obratno,
Moskwa 1927.
9
L. Trocki,
Moje życie. Próba autobiografii,
Warszawa 1930.
1
0
S. Karnie nie w,
Borba s białoj Polskoj,
„Wojennyj Westnik" 1922
2
nr 12.
2
1
Direktiwy Glawnogo Komandirowanija Krasnoj Armii (1917-1920).
Sbornik dokumientow,
t. 2, Moskwa 1970.
2
2
Direktiwy
Komandirowanija
Frontów
Krasnoj
Armii
(1917-1920).
Sbornik dokumientow
t. 2, Moskwa 1972, t. 3, Moskwa 1973.
2
3
N. E. K a k u r i n, W. A. M i e 1 i k o w,
Wojna s Biełopoljakami 1920 g.,
1
M. Weygand,
Bitwa o Warszawę. Odczyt wygłoszony w Brukseli,
Moskwa 1925.
2
4
B. Szaposznikow,
Na Wiśle. K istorii kampanii 1920 goda,
Warszawa 1930.
1
2
Studia operacyjne z historii wojen polskich 1918-1921,
t. II, cz. 1 i 2,
Moskwa 1924.
General C a m o n,
La manoeuvre liberatrice du Marechal Piłsudski
contre les Bolcheviks, aout 1920,
Paris 1929;
La guerre polono-sovietique de
1919-1920,
Paris 1975; M. We y g a n d,
La bataille de Varsovie,
„La revue
des deux mondes" 1923, nr 6.
J. B r a d 1 e y,
Allied intervention in Russia: Weidenfeld end Nicolson,
London 1968; N. Da vi es,
White Eagle, Red Star. The Polish-Soviet War
1919-20,
London 1972.
W. Kutschabsky,
Die Westukraina im Kampfe mit Polen und dem
Bolschewismus in den Jahren 1918-1925,
Berlin 1934.
Warszawa 1935.
1
3
Studia taktyczne z historii wojen polskich 1918-1921. Bój na przed-
mościu Warszawy w sierpniu 1920 r.,
t. XIII, pod red. Bolesława W a 1 i g ó -
ry, Warszawa 1934.
1
„Wojskowy Przegląd Historyczny" 1991, nr 1, 2, 3, 4.
pamiętniki i wspomnienia Józefa Piłsudskiego
5
, Władysława
Sikorskiego
6
, Lucjana Żeligowskiego
7
, Mieczysława Słowi-
1
4
Zwycięstwo 1920. Warszawa wobec agresji bolszewickiej,
Paryż 1990.
1
5
Wybór dokumentów do bitwy warszawskiej. Działania 13-27.08.1920,
Niniejsza publikacja ze względu na swój popularnonauko-
wy charakter nie pretenduje do pełnego wyczerpania tematu.
Niemniej jednak dzięki całościowemu ujęciu przybliża Czy-
telnikowi obraz zmagań Polaków z przeciwnikiem dążącym
do siłowego narzucenia im obcej ideologii i zniewolenia
narodowego.
ODWRÓT ZNAD AUTY I BEREZYNY
Do końca 1919 r. dla Rosji Radzieckiej celem nadrzędnym
w poczynaniach dyplomatycznych i militarnych było zdławie-
nie kontrrewolucji i obcej interwencji. Nie miała ona wówczas
sił, aby realizować cel strategiczny bolszewików - przeniesie-
nie fali rewolucyjnej na zachód Europy. Stąd też spór z Polską
odgrywał w ich polityce drugorzędną rolę. Sprawy terytorial-
ne nie były wówczas dla bolszewików najważniejsze, nad-
rzędna była walka o obronę rewolucji. W związku z tym
dyplomacja rosyjska występowała z licznymi ofertami poko-
jowymi wobec Polski. Sprawiało to wrażenie godzenia się
na daleko idące ustępstwa terytorialne. Były to jednak za-
biegi taktyczne, czynione na potrzeby realizacji celów doraź-
nych.
Zmiana w stanowisku Rosji Radzieckiej wobec Polski
nastąpiła od grudnia 1919 r. po ostatecznym rozgromieniu
wojsk Antona Denikina. "Wówczas kierownictwo partii bol-
szewickiej powróciło do kontynuowania przygotowań, któ-
rych celem miała być realizacja idei rewolucji światowej. Dla
usunięcia przeszkody hamującej przeniesienie rewolucji do
Europy Zachodniej Moskwa zdecydowała się na podjęcie
kroków wojennych, aby ostatecznie rozprawić się z Polską.
Podobne przygotowania czynił Piłsudski. Obie strony dążyły
do tego, by w 1920 r. doprowadzić do konfrontacji militarnej
dla realizacji swoich celów strategicznych.
W lutym kierownicze gremia polityczne i rządowe Rosji
Radzieckiej zadecydowały o rozpoczęciu przygotowań do
militarnej rozprawy z Polską. Lenin w telegramie do przewód-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]